GIÁC NGỘ CÓ THỂ ĐẠT ĐƯỢC KHÔNG

Giác ngộ là gì?

Truyền thống Phật giáo nói rằng Thái tử Tất Đạt Ta Cồ Đàm ngồi thiền định dưới gốc cây bồ đề, không đứng dậy, trong 49 ngày để tìm kiếm sự giác ngộ. Khi Ngài xuất hiện, Ngài là Thái tử Tất Đạt Ta Cồ Đàm đã giác ngộ. Ngài đã tìm thấy gì?

Năm 1901, bác sĩ tâm thần người Canada, Richard M. Bucke, xuất bản cuốn sách có tựa đề Ý thức vũ trụ: Nghiên cứu về sự tiến hóa của tâm trí con người. Bucke đã tập hợp 36 ví dụ về những người mà ông tin rằng đã đạt được giác ngộ. Bucke đã xác định các đặc điểm chính của giác ngộ là niềm vui, mối liên hệ sâu sắc với vũ trụ, cảm giác bất tử, sự hài lòng sâu sắc vì đã có kiến thức trực tiếp về những bí ẩn của cuộc sống và cảm giác được ở trong ánh sáng.

Khi Thái tử Tất Đạt Ta Cồ Đàm ngồi thiền để tìm kiếm sự giác ngộ, ngài đang làm gì? Maharishi Mahesh Yogi, người sáng lập phong trào Thiền Siêu Việt (Transcendental Meditation), nói rằng mục tiêu của thiền là nhận thức được nhận thức hoặc ý thức của chính chúng ta. Ông nói, khi làm như vậy, chúng ta bước vào trạng thái ý thức thứ tư rõ ràng, khác với trạng thái ý thức thức, mơ và ngủ tự nhiên và bình thường mà chúng ta trải nghiệm. Ông gọi trạng thái ý thức thứ tư này là Ý Thức Siêu Việt (Transcendental Meditation), hay sự tỉnh táo yên tĩnh, và cho biết đó là trải nghiệm trực tiếp về trường ý thức thuần túy bao trùm khắp mọi nơi. Maharishi đã nói về việc trải nghiệm TC trong thiền định hai lần mỗi ngày như là cơ sở để trở nên giác ngộ. Triết gia Jonathan Shear lập luận rằng trạng thái ý thức thứ tư này là “trải nghiệm thần bí” đã được mô tả trong suốt lịch sử và trong mọi nền văn hóa lớn.

Một số người cho rằng “trải nghiệm thần bí” tương đương với ảo giác do giảm lưu lượng máu đến một số bộ phận của não. Hay nó có thể, như các nhà thần bí đã tuyên bố trong lịch sử, một trải nghiệm thực tế về một thực tại nằm bên dưới trải nghiệm của con người và toàn bộ tạo vật? Liệu trải nghiệm thần bí có ý nghĩa dựa trên những gì khoa học hiện đại cho chúng ta biết về ý thức và mối liên hệ của nó với vũ trụ của chúng ta? Hóa ra vật lý hiện đại, với nền tảng là cơ học lượng tử, xem vũ trụ của chúng ta chính xác như cách mà các nhà thần bí đã nói với chúng ta về nó hàng nghìn năm.

Trong một bài báo về cơ học lượng tử đăng trên tạp chí Khoa học Mỹ, nhà vật lý người Pháp Bernard d'Espagnat đã tóm tắt vấn đề này bằng cách phát biểu: “Học

thuyết cho rằng thế giới được tạo thành từ các vật thể mà sự tồn tại của chúng không phụ thuộc vào ý thức con người hóa ra lại mâu thuẫn với cơ học lượng tử. và với các sự kiện được thiết lập bằng thực nghiệm.” Theo cơ học lượng tử, mọi thứ trong vũ trụ của chúng ta đều được kết nối ngay lập tức, không thể tách rời với mọi thứ khác, không có ngoại lệ. Điều đó có nghĩa là ý thức của bạn được kết nối với hoặc một phần ý thức của cái tôi và với mọi thứ khác. Vì vậy, nếu các nhà thần bí nói rằng họ đã có trải nghiệm “là vũ trụ” hoặc “là một phần của vũ trụ”, thì trải nghiệm đó không nhất thiết mâu thuẫn với khoa học và có thể là có thật.

Bằng chứng khoa học về sự giác ngộ

Theo Maharishi Mahesh Yogi, giác ngộ là trạng thái nhận thức thứ năm, trong đó trạng thái thứ tư, Ý Thức Siêu Việt, liên tục được trải nghiệm cùng lúc một người trải nghiệm thế giới của chúng ta. Anh ấy nói rằng giác ngộ là trải nghiệm vĩnh viễn “sự tĩnh lặng bên trong, trạng thái yên tĩnh ít kích thích nhất, ngay cả khi chúng ta bận rộn năng động” và trải nghiệm Ý Thức Siêu Việt trong tất cả các giai đoạn của giấc ngủ, mà anh ấy gọi là chứng kiến giấc ngủ.

Một nghiên cứu so sánh những người thiền định dài hạn báo cáo đã trải nghiệm Ý Thức Siêu Việt liên tục (và tuyên bố đã đạt được giác ngộ) với nhóm đối chứng cho thấy sự khác biệt đáng kể về điện não đồ phù hợp với việc trải qua Ý Thức Siêu Việt liên tục trong các nhiệm vụ nhận thức, tỉnh táo. Một nghiên cứu khác về những người trải nghiệm Ý Thức Siêu Việt liên tục tự báo cáo cho thấy bằng chứng điện não đồ về trải nghiệm Ý Thức Siêu Việt trong tất cả các giai đoạn của giấc ngủ. Những nghiên cứu này là bằng chứng cho thấy những báo cáo chủ quan về sự giác ngộ có thể không chỉ là mơ tưởng hay ảo tưởng. Các đối tượng báo cáo giác ngộ dường như ở một trạng thái sinh lý duy nhất, có thể đo lường được, có ý nghĩa theo lý thuyết của Maharishi Mahesh Yogi về giác ngộ là gì và nó xảy ra như thế nào.

Những người hành thiền lâu năm cho rằng thiền định hàng ngày, lâu dài có thể dẫn đến trạng thái giác ngộ tinh thần tĩnh lặng vĩnh viễn. Nếu đó là sự thật, thì chúng ta sẽ có thể tìm thấy bằng chứng sinh lý học có thể đo lường được hỗ trợ cho một giả thuyết táo bạo như vậy. Đây là hai nghiên cứu ủng hộ tuyên bố của họ. Một bài báo nghiên cứu so sánh những người tập thiền chuyên nghiệp, lâu năm với những người mới tập thiền cho thấy hoạt động não bộ ít hơn ở những phần não gây ra những suy nghĩ và cảm xúc lan man, lan man, và hoạt động nhiều hơn ở những phần khiến tâm trí tĩnh lặng và tăng cường sự chú ý. Điều này dường như xác nhận những gì các chuyên gia thiền báo cáo: Họ có ít suy nghĩ và cảm xúc gây xao nhãng hơn, và họ có thể chú tâm vào thực tại mà không chồng chất những suy nghĩ và cảm xúc ngoại lai của chính họ.

Các nhà nghiên cứu sử dụng chức năng quét não MRI cho thấy rằng những người thiền định dài hạn so với những người thiền định ngắn hạn và những người không thiền định, trong khi không thiền định, có sự kích hoạt thấp hơn trong hạch hạnh nhân của họ khi phản ứng với những hình ảnh tiêu cực. Hạch hạnh nhân là một thành phần của hệ viền và đóng vai trò quan trọng trong việc điều chỉnh cảm xúc và hành vi, đặc biệt là trong quá trình xử lý nỗi sợ hãi. Phát hiện này giúp giải thích tại sao những người thiền định dài hạn cho biết họ có nhiều phản ứng cảm xúc tích cực hơn và ít sợ hơn.

Nếu giác ngộ là sự thiết lập lâu dài của những gì xảy ra do kết quả của thiền định lâu dài, như nhiều người đã gợi ý, thì tài liệu khoa học cho thấy điều gì xảy ra với những người thiền định lâu dài? Một bài báo xem xét nghiên cứu về thiền định đã kết luận rằng thiền định lâu dài “mang lại nhiều tác động tâm lý tích cực khác nhau, bao gồm tăng cường sức khỏe chủ quan, giảm các triệu chứng tâm lý và phản ứng cảm xúc, đồng thời cải thiện khả năng điều chỉnh hành vi”. Và một bài báo trên tạp chí Frontiers in Psychology đã phát hiện ra rằng ngày càng có nhiều tài liệu thực nghiệm cho thấy rằng những người thiền định lâu dài đã “tăng cường chức năng bao gồm nâng cao sức khỏe thể chất và khả năng chống lại bệnh tật, tăng khả năng miễn dịch đối với lão hóa và cải thiện quá trình xử lý nhận thức, khả năng phục hồi cao hơn. và không sợ hãi, hành vi vị tha hơn và ủng hộ xã hội hơn, một số kiểm soát đối với các phản ứng tự chủ thông thường…”

Vì vậy, ngay cả khi không có cái gọi là giác ngộ, thì vẫn có một lượng lớn nghiên cứu cho biết những sinh viên đại học đã dành nhiều năm thực hành thiền định hàng ngày đang tìm thấy điều gì đó khá giá trị.

Thiền định dài hạn và giác ngộ

Nếu chúng ta cho rằng giác ngộ là trạng thái ý thức thứ năm thực sự, khác biệt, vĩnh viễn, là kết quả của thiền định lâu dài, thì chúng ta có thể tìm thấy những thay đổi sinh lý có thể đo lường được liên quan đến thiền định lâu dài giống nhau bất kể truyền thống thiền định nào.

Một nghiên cứu so sánh các thiền giả Phật giáo Tây Tạng lâu năm, lão luyện với những người thực hành Thiền Siêu Việt đã phát hiện ra rằng cả hai đều tạo ra những thay đổi về thể chất và tinh thần giống nhau một cách đáng kể. Nghiên cứu đã chứng minh nhiều mức độ cải thiện và lợi ích song song giữa hai người thực hành thiền định khác nhau “về độ nhạy bén của cảm giác, phong cách tri giác và chức năng nhận thức, cho thấy sự ổn định của các khía cạnh của nhận thức chú ý. Cùng với sự gia tăng quan sát được về sự gắn kết của điện não đồ và các khía cạnh của chức năng não, những thay đổi như vậy phù hợp với sự phát triển hướng tới trạng thái hoạt động toàn diện của não, tức là phát triển tiềm năng tinh thần đầy đủ,” hay nói cách khác là sự giác ngộ.

Tóm lại, có một số bằng chứng cho thấy việc thiền định hàng ngày, lâu dài có thể dẫn đến một trạng thái ý thức vĩnh viễn, khác biệt phù hợp với khái niệm xưa nay về sự giác ngộ. Ngoại suy từ các nghiên cứu về những người thiền định lâu dài, trạng thái ý thức thứ năm này, nếu có thật, sẽ có lợi về tinh thần, cảm xúc và thể chất. Nghiên cứu cho thấy rằng tiến trình hướng tới giác ngộ thông qua thực hành thiền định dài hạn sẽ tạo ra những lợi ích dần dần và từ từ.

Hoa Bội Quỳnh