TINH HOA GIÁO DỤC 16 (PHẦN 2 VÀ HẾT)

SỨC MẠNH CỦA NGÔN NGỮ CƠ THỂ

III. NGÔN NGỮ CƠ THỂ SẼ GIÚP TRẺ DỄ GHI NHỚ, LÝ GIẢI VẤN ĐỀ THÔNG QUA TRẢI NGHIỆM TRỰC TIẾP CHỨ KHÔNG PHẢI “DẠY BẰNG LỜI”

Giả sử bạn đã nhắc đứa trẻ nhiều lần: “Nước sôi, nguy hiểm tránh ra”, nhưng chúng vẫn không nghe. Với trẻ con nước sôi, nguy hiểm, nóng hay những cụm từ tương tự như cẩn thận, chú ý, bất cẩn, nghiêm trọng, lo lắng, lễ phép, đạo đức,… nói vậy không hiệu quả. Đứa trẻ chưa thể hiểu được những từ ngữ đó thực sự có nghĩa gì, mức độ ra sao vì để hiểu được những cụm từ này cần dùng lý trí, thiên về hoạt động của trí não trong khi đây là ngôn ngữ mà các em chưa thực sự phát triển vào lúc này. Ngược lại, cho trẻ sờ vào ly nước đủ nóng, để trẻ “tổn thương một chút” chúng sẽ hiểu nóng là gì, lần sau bạn nói: “Nước sôi”, đứa trẻ sẽ tự động tránh ra.

Hay khi nhìn quả ớt, trẻ tò mò muốn ăn thử, bạn thấy vậy liền bảo quả này cay lắm, rồi cấm trẻ ăn. Nhưng trẻ đã ăn bao giờ đâu, cay, mặn, chua hay đắng chúng có biết đâu, chúng sẽ tìm mọi cách để nếm thử. Cách tốt nhất là cho trẻ cầm cắn luôn, lần sau nói ớt hay món gì cay trẻ sẽ tự biết. Những điều đó nằm trong sự kiểm soát, nên cứ cho trẻ trải nghiệm sẽ tốt hơn là ngăn các em và đó cũng là cách để sau này các trẻ sẽ tôn trọng ý kiến của bạn hơn.

Có một thời gian, người ta phát hiện ra sữa Milo bị làm giả, kém chất lượng bởi những kẻ hám lợi, thậm chí có con trùng trong sữa, được một số người quay video đưa lên YouTube, làm rất nhiều người hoang mang, lo lắng. Một người bạn tôi biết và không muốn cho cậu con trai bốn tuổi của mình uống sữa Milo nữa, nên chị đã cho con trai xem clip về sữa bẩn ở trên và cậu ấy nghe lời. Nhưng có thêm một điều thú vị nữa, cậu chỉ không uống sữa Milo có bao bì màu xanh, còn các loại sữa khác cậu vẫn uống bình thường.

Trường hợp khác về một người mẹ biết con gái nhỏ năm tuổi rất thích chơi điện thoại, nhiều lần nói với con chơi nhiều sẽ có hại và mắt sẽ bị thâm. Nhưng cô bé không tin, cũng không nghe lời, vậy là nhân lúc bé ngủ, người mẹ trẻ ấy đã lấy màu vẽ lên đôi mắt con. Sáng hôm sau tỉnh dậy, con bé mếu máo: “Con sợ lắm mẹ ơi!”. Sau trải nghiệm đó, cô bé tội nghiệp không còn dùng điện thoại nữa.

Đặc điểm này cho chúng ta thấy rằng bằng hình ảnh trực quan, trải nghiệm trực tiếp sẽ giúp trẻ dễ nhớ và dễ lý giải hơn là lời nói. Thứ hai, trẻ có khả năng nhớ nguyên mảng tốt, nhưng chưa dùng lý trí, khả năng suy luận kết nối các vấn đề với nhau.

Dùng hình ảnh và những trải nghiệm thực tiễn là cách dễ đi vào não bộ của bất cứ ai, đặc biệt với trẻ nhỏ. Không phải thông qua lời nói, chữ viết hay qua những lời rao giảng, điều đó làm trẻ khó hiểu, ghi nhớ và khó để có thể thực hành được.

IV. THÔNG QUA NGÔN NGỮ CƠ THỂ ĐỨA TRẺ THỂ HIỆN ĐƯỢC PHẦN NÀO CÁ TÍNH, SỰ SÁNG TẠO

Có rất nhiều trẻ em chào hỏi tôi bằng cách ôm chân; có em cũng muốn chào nhưng vì “ngại” nên lại vờ như không thấy; có trẻ chào hỏi bằng cách ném một món đồ chơi chúng thích vào người tôi; có em chạy lại đánh một cái, cười thật to rồi chạy đâu mất hút; có em dùng ánh mắt để chào… Đó là ngôn ngữ “cơ thể” của trẻ nhỏ, mỗi em có một cách “chào hỏi” khác nhau không em nào giống em nào cả, thể hiện sự độc đáo và sáng tạo riêng.

Nhưng người lớn chúng ta đã làm gì, chúng ta bắt đứa trẻ phải nói lời “chào” người lớn trước, dù các em có muốn hay không, buộc các em làm mọi thứ giống nhau, phải theo ý của ta: Gặp người lớn con phải nói “xin chào”; Con hãy dùng hai tay để nhận quà; Nếu thích hãy nói thích, không thích hãy nói không thích, đừng có dùng ngôn ngữ cơ thể theo cách đó, bố mẹ không thích. Tóm lại, chúng ta dạy đứa trẻ trở nên đồng bộ, máy móc, cứng nhắc, khuôn khổ đã được lập trình sẵn.

Nhà tâm lý học Loris Malaguzzi người Italy đã quan sát thấy một đứa trẻ có thể nói 100 “ngôn ngữ”, đồng nghĩa với việc có khả năng trò chuyện với thế giới và thể hiện suy nghĩ theo rất nhiều cách khác nhau, thông qua những bản vẽ, trò chơi hoặc việc ca hát. Tuy nhiên, người lớn đã cố gắng làm câm lặng 99 ngôn ngữ. Ông khuyên phụ huynh lắng nghe nhiều hơn và dạy trẻ sử dụng những ngôn ngữ đó trong đời sống hàng ngày.

Trẻ có cách thể hiện bản thân theo cách riêng của các em, bạn không nên can thiệp vào quá trình nhận thức và phát triển tự nhiên của bất kỳ đứa trẻ nào. Cũng đừng bắt con phải làm thế này thế kia, đừng bắt con phải theo ý bạn nữa, vì điều đó không hiệu quả. Đó chỉ là hình thức bên ngoài, hoàn toàn sáo rỗng, mọi hành động không thực sự xuất phát từ mong muốn bên trong đều giả dối, ngụy giáo dục.

Hơn 100 năm qua, đứa trẻ đã dành phần lớn thời gian thơ ấu của mình dưới sự quan tâm của những người thực sự không hiểu rõ về các em. Bố mẹ chúng nghĩ sinh con ra là có thể nuôi dạy, tác động đến con. Nhưng họ gần như chưa bao giờ đặt một câu hỏi kiểu như: “Mình hiểu biết gì về đứa trẻ này? Và mình làm gì để hiểu nó?”. Còn giáo viên bình thường, với kiến thức sư phạm của mình, có thể cũng hoàn toàn mù mờ về trẻ em. Điều đó thực sự là cơn ác mộng, nhưng nó lại diễn ra hằng ngày với trẻ em và rất có thể nó sẽ tiếp diễn đến cả 100 năm nữa. Nếu như chúng ta không có những nỗ lực và cố gắng đáng kể để hiểu về thế giới trẻ thơ, đến chừng đó niềm vui và hạnh phúc của trẻ thơ có thể sẽ bị chúng ta vô tình cướp mất.

Trần Huy Toàn