TINH HOA GIÁO DỤC 8 (TIẾP THEO)

ĐIỀU THẾ KỶ 21 CẦN - SÁNG TẠO

II. TRUYỆN CỔ TÍCH

Việc bồi dưỡng thói quen đọc sách cho trẻ là kỹ năng quan trọng và khi nói về sách thì không thể không nhắc đến truyện cổ tích. Việc kể chuyện gắn liền với tuổi thơ của trẻ em, tạo nên kết nối giữa bố mẹ và con, giúp phát triển ngôn từ, gieo cho các em những hạt mầm lương thiện, cách xử lý vấn đề, tư duy phản biện, làm phong phú ngôn ngữ và phát triển năng lực sáng tạo. Albert Einstein khuyên rằng: “Nếu muốn con bạn thông minh, hãy đọc cho chúng nghe truyện cổ tích. Nếu muốn con bạn thông minh hơn nữa, cứ đọc cho chúng nghe thêm thật nhiều”. Để có thể giúp trẻ tiếp cận các câu truyện và cách sử dụng tối đa lợi ích mang lại từ truyện cổ tích, dưới đây là một trong rất nhiều câu chuyện như thế.

Cô bé Lọ Lem

Ngày xửa ngày xưa ở một đất nước xa xôi có một người đàn ông giàu có nhưng góa vợ, sống trong một ngôi nhà rộng lớn cùng với cô con gái duy nhất tên là Ella. Người cha dành cho cô công chúa xinh đẹp tất cả tình yêu thương mà ông có và rất nhiều thứ mà cô bé nào cũng đều mong muốn có được: váy áo đẹp đẽ, một con ngựa và một con chó con. Tuy thế, ông luôn tâm niệm rằng điều Ella cần nhất chính là sự chăm sóc của một người mẹ hiền. Vậy là người cha quyết định tái hôn với một người phụ nữ có hai cô con gái trạc tuổi của con ông, hy vọng ba đứa trẻ sẽ vui vẻ lớn lên cùng nhau.

Thật đáng buồn, người cha tốt bụng không may qua đời sớm, kể từ đó bà mẹ kế bắt đầu để lộ bản tính thật sự của mình. Bà ta là một người lạnh lùng khô khan, đặc biệt bà ta luôn ghét bỏ, chì chiết và ganh tị với sự xinh đẹp nết na của Ella. Hai cô con gái của bà ta Anatisia và Drizella cũng xấu nết và xấu người hệt như mẹ của mình. Hai cô ngày ngày ăn mặc đẹp đẽ, chải chuốt chỉn chu, còn Ella đáng thương thì mặc những bộ quần áo cũ kĩ, nhàu nát, thô ráp và đeo khăn yếm của đầy tớ. Cô bé phải làm đủ mọi công việc nặng nhọc nhất trong nhà. Cô thức dậy từ trước lúc mặt trời mới chớm ló dạng ở đằng xa, gánh nước, đốt lò, nấu ăn và lau dọn nhà cửa sân vườn. Khi xong việc, cô lủi thủi đến ngồi bên cạnh lò sưởi giữa những tro tàn và gỗ cháy, người ngợm lấm lem, vì thế người đời gọi ELLA là Cô bé Lọ Lem.

Trong khi mẹ kế và hai em ở trong những phòng ngủ rộng lớn và sang trọng, Lọ Lem bị nhét lên trên căn gác lửng gần dưới mái nhà, nơi làm tổ của lũ chuột nhắt. Mặc dù luôn bị bắt nạt và sống một mình buồn tủi như vậy, Lọ Lem vẫn luôn dễ thương, hiền hậu, cô bé tin rằng một ngày nào đó hạnh phúc sẽ đến với mình. Lọ Lem kết bạn với những chú chim ríu rít hót ngoài cánh cửa sổ đánh thức cô dậy mỗi sớm mai. Cô làm bạn với những chú chuột nhắt ở chung phòng. Cô còn đặt tên và thêu thùa tặng cho chúng những bộ quần áo bé tí tẹo với mũ trùm đầu đáng yêu. Đám chuột nhắt vô cùng yêu mến cô vì cô thường cứu chúng ra khỏi những bẫy chuột hay nanh vuốt của Quỷ Sứ, tên con mèo hung dữ của bà mẹ kế.

Công việc mỗi sáng của Lọ Lem là chuẩn bị đồ ăn tươm tất cho cả nhà, đổ đầy sữa cho con mèo, xương cho chú chó, lúa mạch cho con ngựa, bắp và ngũ cốc cho những con gà, ngỗng và vịt trong sân nông trại. Cô còn phải mang đĩa thức ăn sáng lên tận phòng cho bà mẹ kế, Anatasia và Drizella. “Mang áo váy của tao đi ủi và đem về đây trong một giờ”, Drizella ra lệnh, “Đừng có quên khâu quần áo của tao, làm cho xong và đừng có hòng kéo lê cả một ngày trời”, Anatasia đòi hỏi. Mẹ kế cũng gầm gừ trong miệng, “Đem đồ bẩn đi giặt ngay. Sau đó thì làm sạch tấm thảm đỏ lớn ở phòng khách, chùi rửa các cửa sổ cho bóng loáng và cả những tấm thảm lớn nhỏ khác.”

“Thưa mẹ, vâng Drizella, vâng Anatasia”. Lọ Lem vui vẻ trả lời và nhanh chóng đi làm công việc của mình không một chút than vãn hay buồn rầu.

Cùng thời điểm đó, ở tại vương quốc của Lọ Lem, trong lâu đài Hoàng gia, Đức Vua đang nói chuyện với ngài Đại công tước. Vị vua già nói, “Đã đến lúc Hoàng tử của chúng ta phải kết hôn và có mái ấm gia đình.” “Vâng thưa Đức Vua, nhưng trước tiên Hoàng tử phải gặp được cô gái mà chàng đem lòng yêu mến đã”. “Nhà ngươi nói đúng. Chúng ta sẽ mở dạ vũ và cho mời tất thảy những cô gái trẻ trong vương quốc đến. Chắc chắn Hoàng tử sẽ phải lòng một cô gái.”

Nhận được tin về buổi tiệc khiêu vũ, Anatasia và Drizella ôm nhau nhảy cẫng lên vì sung sướng. “Dạ vũ, dạ vũ, tụi mình sẽ đi dạ vũ.” Lọ Lem nói không giấu được niềm vui trong mắt, “Tôi cũng được mời nữa, theo lệnh của Hoàng gia, mọi thiếu nữ chưa chồng đều được mời”. Hai cô em phá lên cười khanh khách vì tưởng tượng đến cảnh Lọ Lem đi dạ hội mang theo cái chổi và đeo yếm của đầy tớ. Còn bà mẹ thì nở nụ cười nham hiểm nói là Lọ Lem vẫn có thể đi nếu cô làm xong hết mọi việc mà bà ta giao.

Thế là hai cô em xấu xí cả ngày chỉ mải mê chọn váy áo, sửa soạn sắc đẹp, trong khi Lọ Lem thì còn bận bịu hơn cả ngày thường. Cô còn phải ủi quần áo cho hai cô con riêng, thắt nơ áo, chải bụi váy đầm… Khi xe ngựa đến đón thì Lọ Lem vẫn đang váy áo luộm thuộm, không có được một phút để sửa soạn. Bà mẹ kế đắc chí nói: “Vậy là mày sẽ không đi dạ vũ được… Nhưng đừng lo, sẽ có những dạ vũ khác sau này…”, thế rồi ba mẹ con ríu rít lên xe đi mất, bỏ Lọ Lem ở nhà.

Lọ Lem rầu rĩ leo lên những bậc thang tối dẫn vào phòng mình và ngồi thụp xuống, đôi mắt cô buồn rầu nhìn qua ánh trăng đến tòa lâu đài ở xa xa với những ánh đèn rực sáng. Bỗng chốc, một luồng sáng huyền ảo hiện ra sau lưng cô. Quay lại, cô ngạc nhiên thấy cây đèn cầy được thắp sáng và xuyên qua ánh sáng đó là một chiếc đầm dạ tiệc vô cùng lộng lẫy. Những người bạn nhỏ của cô là chim và chuột nhắt đã dành cho cô một sự ngạc nhiên, bằng cách điểm trang cho bộ váy bằng những hạt cườm và ren mà chúng tìm thấy trong nhà.

Cô nhanh chóng mặc vào và chạy xuống cầu thang gọi với theo “Khoan đi đã, chờ tôi với.” Nhưng khi Anatasia và Drizella thấy cô, chúng la lên giận dữ, “Mày ăn cắp ren và cườm của tao”. Thế là chúng lao vào xé áo quần Lọ Lem đang mặc ra từng mảnh. Lọ Lem òa khóc chạy băng qua sân nhà tới khu vườn. Cô ngồi bệt xuống băng đá lạnh lẽo và thổn thức. “Vậy là hết rồi, mình hết cách rồi, mình sẽ bỏ cuộc”. Ngay chính lúc đó, một đám bụi sáng kỳ ảo xuất hiện và bước ra từ trong đó là một người phụ nữ có vẻ mặt hiền lành, phúc hậu, đội mũ trùm đầu bước ra “Đừng nói thế, cô bé”. Giọng bà ngọt ngào: “Lau nước mắt đi con, con sẽ không đi dạ vũ trong khi khóc lóc như thế”. Lọ Lem ngừng khóc và hỏi: “Bà là ai?”

“Ta là tiên mẹ đỡ đầu của con” bà nhẹ nhàng nói, “Thời gian rất gấp rồi, bây giờ con hãy nhanh kiếm cho ta một trái bí đỏ mang lại đây”. Lọ Lem không hiểu gì, nhưng cô cũng chạy đi kiếm một trái bí thật to. Bà tiên vẫy chiếc đũa thần và lầm rầm nói những lời làm phép: “Salagadoola, Manchacobula, bibidibobbed-boo”. Trong phút chốc trái bí đã biến thành cỗ xe ngựa kéo sang trọng lộng lẫy.

“Bây giờ”. Bà nói, “Ta cần một vài chú chuột nhắt”. Ngay lập tức bốn con chuột nhắt bạn nhỏ của Lọ Lem chạy ra phía trước. Bà tiên vẫy đũa thần hô biến bốn chú chuột nhắt trở thành bốn chú tuấn mã và được gắn vào trước xe. Thêm vài cái vẫy đũa, bà biến con ngựa già thành người điều khiển xe ngựa, và chú chó Bruno thành người mở cửa xe ngựa. Sau cùng bà nói, “Đến lượt con, cô bé đáng yêu của ta”. Trong phút chốc, bà biến Lọ Lem thành một thiếu nữ mặc váy dạ hội xinh đẹp, dưới đôi chân nàng lấp lánh một đôi giày bằng pha lê đẹp nhất trần gian.

Khi Lọ Lem leo lên xe ngựa, bà tiên dặn dò nàng cẩn thận, nhất định phải trở về nhà trước 12 giờ đêm. Bởi vì nếu nàng ở lại quá chỉ một phút, mọi thứ sẽ trở lại như cũ, bí đỏ, bốn con chuột, con ngựa già, chó Bruno, và nàng Lọ Lem sẽ trở lại thành cô bé ăn mặc nghèo khổ. Lọ Lem hứa với bà sẽ rời bữa tiệc trước lúc nửa đêm, và nàng vui vẻ lên đường tới lâu đài Hoàng Gia. Khi Lọ Lem vừa tới nơi, Hoàng tử khôi ngô đang cúi đầu chào hai cô gái thứ hai trăm mười và mười một - hai nàng Anatasia và Drizella xấu xí. Bỗng chàng đưa mắt ra lối vào và sửng sốt đến đê mê khi thấy nàng Lọ Lem - thiếu nữ xinh đẹp mà không ai có thể đẹp hơn nàng đêm nay. Hoàng tử nhanh bước tới để nắm tay nàng và dìu nàng vào sảnh để dự buổi dạ vũ. Suốt đêm hôm đó, Hoàng tử không khiêu vũ với ai ngoài cô gái đến sau cùng. Hoàng tử không rời tay Lọ Lem và nhìn nàng đắm đuối. Hai cô con gái bà dì ghẻ và cả bà ta nhìn Lọ Lem với ánh mắt ganh ghét và tự hỏi cô gái này từ đâu đến. Còn nhà Vua thì mừng thầm vì kế hoạch của ngài đã thành công, Hoàng tử đã gặp được người trong mộng của chàng. Chuông đồng hồ của cung điện bắt đầu điểm chuông báo hiệu nửa đêm, lúc này Lọ Lem sực nhớ ra lời dặn của bà tiên - mẹ đỡ đầu của nàng. “Tôi phải về”. Nàng la lên, vụt ra khỏi bàn tay của Hoàng tử và chạy vội ra khỏi lâu đài. Hoàng tử và đại công tước chạy theo sau nàng mà chưa hiểu chuyện gì xảy ra. Một chiếc giày pha lê của nàng tụt ra khỏi chân và rơi trên cầu thang, không còn thời gian để quay lại, Lọ Lem đành bỏ mặc rồi nhanh chân chạy đến cỗ xe và leo lên. Xe ngựa ra khỏi cổng lâu đài cũng là lúc chuông đồng hồ điểm tiếng thứ mười hai. Chỉ trong tích tắc, nàng Lọ Lem trở về nguyên hình là một cô gái nghèo khổ, đứng giữa trái bí rợ, con chó, con ngựa già và bốn con chuột nhắt. Tất cả chỉ còn sót lại một chiếc giày pha lê lấp lánh trên một bàn chân của nàng.

Ngay sáng hôm sau, nhà Vua ra thông báo ngài sẽ hỏi cưới cho Hoàng tử, cô gái đã đánh rơi chiếc giày pha lê tại buổi khiêu vũ đêm qua. Đại công tước mang lệnh truyền và đi khắp vương quốc để thử giày. Từ các công chúa, công nương con nhà quyền quý tới các cô gái dân dã nhất, thử mãi mà vẫn chưa có chân cô nào vừa chiếc giày bé nhỏ. Sau cùng phái đoàn hoàng gia đến nhà của Lọ Lem.

Bà mẹ ghẻ vui mừng đánh thức hai cô gái lười biếng và nuôi hy vọng rằng một trong hai đứa sẽ đi vừa chiếc giày và trở thành vợ của Hoàng tử khôi ngô. Bà ta còn lặng lẽ leo lên phòng Lọ Lem khóa trái cửa từ bên ngoài, nhốt Lọ Lem trong phòng mặc cho nàng khóc lóc thảm thiết. Bà ta cười gian ác, thản nhiên bỏ chìa khóa vào trong túi và xuống lầu, nhưng không biết rằng hai chú chuột nhắt đã nhanh chân ăn cắp chìa khóa khi bà đang bận rộn nhìn hai con bà thử giày. Đại công tước tỏ ra thất vọng khi chứng kiến hai lần thử giày vô vọng bởi một bàn chân thì quá to, bàn chân kia thì lại quá nhỏ của hai cô gái. Ông lấy lại chiếc giày và chuẩn bị đi đến nhà kế tiếp thì nghe tiếng nói từ sau, “Đại công tước cho tôi thử giày với!”. Bà mẹ kế hoảng hốt bước tới chặn đường Lọ Lem, nhoẻn miệng cười ngọt nhạt với công tước “Đại công tước, đây chỉ là con bé đầy tớ nhà tôi”. Nhưng ông đẩy bà ra, nói, “Lệnh nhà Vua, thiếu nữ nào cũng được thử giày cả” và lấy chiếc giày pha lê đưa ra.

Bà mẹ kế nhất định không từ bỏ ý định xấu xa, bà ta giả vờ trượt chân té ngã vào người tùy tùng đang mang chiếc giày trên tay làm chiếc giày văng xuống đất vỡ tan thành những mảnh vụn. Đại công tước la lên, “ta phải thưa bẩm với nhà Vua như thế nào đây?”

Lọ Lem đưa tay vào túi mình rồi nhẹ nhàng lôi ra chiếc giày pha lê xinh xắn, “Thưa đại công tước, tôi còn giữ chiếc giày pha lê kia ở đây”. Vị đại công tước xỏ chiếc giày vào bàn chân nhỏ nhắn của nàng, chiếc giày vừa vặn sít sao. Ngay thời khắc đó, bà tiên đỡ đầu của Lọ Lem hiện ra, chấm nhẹ đũa thần vào người nàng, biến nàng trở lại là cô thiếu nữ đẹp tuyệt trần đã chiếm lấy trái tim Hoàng tử vào đêm dạ vũ.

Nàng Lọ Lem xinh đẹp được kiệu hoàng gia chở về hoàng cung. Ở nơi rực rỡ ánh đèn đó, giữa những lời chúc phúc nồng nhiệt và những tiếng chuông vang lên khắp cung điện, nàng Lọ Lem làm đám cưới với Hoàng tử… và họ sống bên nhau hạnh phúc đến trọn đời.

Những hiểu biết, quy tắc cần tuân thủ khi đọc truyện cổ tích cho trẻ.

Với trẻ dưới 10 tuổi, khi bạn mong muốn cho trẻ thấy rằng, con đã đến thế giới với những điều tốt đẹp, tình yêu, sự khoan dung, lòng biết ơn, công bằng, sự thiện lương, thì truyện cổ tích sẽ nuôi dưỡng nhu cầu này của trẻ. Bởi vì, trong một câu chuyện cổ tích, điều thiện luôn thắng điều ác, đây là điều khiến trẻ thấy thỏa mãn. Truyện cổ tích nói riêng, có thể dạy trẻ hấp thụ tốt hơn, dễ dàng hơn những nội dung khô khan nhàm chán trong sách giáo khoa.

Lặp lại: Bạn sẽ kể cùng một câu chuyện trong một đến hai tuần, trẻ càng nhỏ thì thời gian lặp lại càng kéo dài. Trẻ nhỏ thường đòi nghe đi nghe lại một câu chuyện dù người lớn thì chán lắm rồi, nhưng hãy kiên nhẫn và cần thấu hiểu các em. Những trải nghiệm này thực sự làm trẻ thích thú và thấy thỏa mãn. Vì việc lặp đi lặp lại như thế khiến các em tiếp nhận được câu chuyện ở mức độ rất sâu, và làm cho trẻ có cảm giác mình đang nắm bắt được một sự vật sự việc nào đó.

Không nên kể phần kết thúc cho trẻ, hãy để các em tự tưởng tượng, đưa ra kết cấu theo ý đồ của mình trước rồi sau đó mới kể về kết thúc câu chuyện và lời răn dạy cho trẻ. Điều này sẽ giúp các em phát triển tự do tư duy, tưởng tượng, từ đó không bị ràng buộc bởi các chương trình cụ thể, giáo điều được định hình, quy ước sẵn có.

Khi kể chuyện cổ tích cho trẻ 10 tuổi trở xuống, mục tiêu của chúng ta không có gì hơn là kích thích niềm vui, sự sinh động và cảm giác hào hứng với câu chuyện, không nên phân tích diễn giải gì thêm cho trẻ.

Mỗi giai đoạn phát triển của trẻ sẽ phù hợp với những mẩu truyện khác nhau. Trẻ từ 0 đến 10 tuổi nhìn chung chúng nghĩ mình với thế giới vẫn là Một, chưa chia năm xẻ bảy, nên các truyện cổ tích đọc cho trẻ sẽ là các câu chuyện mang tính chân lý tổng quát, không mang nét đặc trưng riêng rẽ của nền văn hóa nào. Do đó truyện cổ Grimm là phù hợp trong giai đoạn này, vì nó không có vẻ đặc trưng của bất kỳ nền văn hóa nào nên trí tuệ trong đó mang tính vô thời gian và không gian, đặc biệt có ích trong thời đại toàn cầu hóa như hiện nay. Trẻ từ 10 tuổi trở lên, lúc này các em biết mình và thế giới tách biệt nhau, mới bắt đầu cho các em tiếp cận với truyện cổ tích, thần thoại của các quốc gia và vùng lãnh thổ.

Việc kể chuyện cổ tích cho trẻ nghe sẽ là nguồn dưỡng chất tuyệt vời nuôi dưỡng tâm hồn trẻ em, như sữa mẹ cho con nhỏ. Tuy nhiên vẫn có quan điểm cho rằng truyện cổ tích có chỗ chưa thỏa đáng và không tốt như làm cho người ta trở nên thụ động, hay phụ thuộc vào người khác, thiếu tính độc lập... Lẽ nào truyện cổ tích chứa đựng những trí tuệ ngàn thu, mang thông điệp tâm linh được thu nhận và được kể lại dưới hình thức như những giấc mơ, thông điệp được truyền tải lại chỉ đến thế như người ta ngộ nhận. Thông thường trong truyện cổ tích bao giờ cũng có hai phần, phần xác gần như là phần nghĩa đen còn phần hồn nó trừu tượng, khó hiểu và dành cho những sự phát triển cao hơn về mặt tinh thần.

Nhiều người phản biện truyện cổ tích làm cho trẻ em ngộ nhận và ảo tưởng rằng cứ có chuyện gì khó khăn, thử thách ập đến là sẽ ngồi đó khóc và có một cô tiên, ông Bụt hay một hoàng tử xuất hiện và giúp đỡ, nhưng đây chỉ là phần xác gần với nghĩa đen nhất mà ai cũng có thể hiểu được.

Tuy nhiên, phần hồn của nó lại hoàn toàn khác, con người ngoài việc nỗ lực chủ động làm chủ cuộc sống của mình, còn nên nhận thấy mình nhỏ bé và bất lực khi cần thiết thay vì cứ duy lý trí. Sự bất lực trong các truyện cổ tích nếu biết nhìn rõ sẽ thấy đó là những bất lực khách quan, chứ không phải sự làm biếng hay ỷ lại. Những lúc đó sức của mình không thể tự làm được nữa, bất chấp cố gắng thế nào. Khả năng thấy được sự bất lực của mình thay vì cứ tiếp tục nỗ lực trong luẩn quẩn là rất cần thiết. Chẳng hạn trong truyện Lọ Lem, giờ dạ hội sắp bắt đầu, mà trước núi công việc bị bắt làm như thế thì sức người nào mà làm cho kịp? Nếu cô bé không cảm thấy việc tham dự dạ hội là rất quan trọng với mình, đã không gục khóc. Cứ từ từ làm khi nào xong thì xong, được đến đâu thì đến, trước đã khổ giờ khổ thêm lần nữa cũng có sao đâu. Vả lại, chính vì mẹ ghẻ thấy cô bé muốn đi dạ hội như thế nên mới giao việc không khả thi cho cô làm. Đây là thách thức, thử khả năng nhận biết trước bất lực của con người. Nếu cứ cắm đầu làm, thiếu sự sáng suốt thấy bức tường không thể vượt qua ngay trước mắt thì đã không được giúp đỡ. Trong truyện Lọ Lem, cả một đoạn đầu mô tả sự cố gắng của cô bé với cuộc sống khó khăn như thế, đây là nỗ lực làm chủ cuộc sống thì không còn sợ hãi khi sự bất lực thật sự đến.

Hãy trở thành người kể chuyện xuất sắc.

Trần Huy Toàn