MUỐN "TIN" THÌ PHẢI "HIỂU"!
Có lẽ không sai khi nói rằng, muôn vạn chúng sinh
biết cúi đầu lễ Phật tức là đã có niềm tin vào Ngài. Nhưng, tin như thế nào?
“Tin” có song hành cùng “hiểu” hay không? Niềm tin là sự ký thác đơn thuần hay
có sự tương tác để biết ngẫm, biết theo?… Những băn khoăn ấy là khởi đầu cho một
quá trình thẩm định giá trị niềm tin và củng cố nó, giúp con người rũ bỏ vô
minh, gia tăng tuệ kiến.
Health+ đã có buổi diện kiến Thượng tọa Thích Minh
Hiền - Phó trưởng ban Văn hóa Trung
ương, Giáo hội Phật giáo Việt Nam. Xin chia sẻ cùng bạn đọc!
Uyên bác, dày vốn sống, say mê nhiếp ảnh và rất
hóm hỉnh khi đưa ra các hình ảnh, dẫn chứng minh họa cho quan điểm của mình…,
Thượng tọa Thích Minh Hiền luôn làm người đối thoại cảm thấy khâm phục, kính trọng.
Vẫn biết, những người quen với việc thuyết giảng luôn biết cách dẫn dắt câu chuyện
để tạo sức hấp dẫn công chúng, song thứ ánh sáng lấp lánh trong những lời nói của
vị trụ trì Hương Sơn cổ tự này lại đến từ những câu chuyện đời thường, điển
tích thành ngữ dân gian… được trích dẫn giản dị mà vô cùng “đắt”.
Đức Phật từng dạy: “Tin ta mà không hiểu ta tức là
phỉ báng ta”. Chính vì thế, người tín tâm không phải cứ gặp chùa là vào, gặp tượng
là hành lễ… Với mỗi Phật tử, tin chưa đủ, còn phải hiểu. Hiểu chưa đủ, còn phải
biết “nguyện nơi tâm và hành nơi thân”.
Nhân bàn về sự lan tỏa của Phật giáo trong dân
gian, thày dẫn chứng gần gụi, dễ hiểu: “Làng nào cũng có chùa, cộng đồng nào
cũng có những người thành tâm tin vào Phật, cái thành ngữ đã ăn sâu vào nếp
nghĩ của người ta từ bao năm qua “Trẻ vui nhà, già vui chùa” cũng phần nào nói
lên điều đó”.
Muốn TIN phải
HIỂU
“Cần biết rằng, giáo lý Phật pháp cao thâm, vi diệu
nhưng cũng lại rất đỗi gần gũi, giản dị như chân lý cuộc sống: Bốn mùa Xuân – Hạ
- Thu – Đông luân chuyển nhau đến rồi lại đi, con người tuần tự trải qua Sinh –
Lão – Bệnh – Tử…”, ấy là những lời chia sẻ nhẹ nhàng mà sâu sắc của Thượng tọa
Thích Minh Hiền trong buổi trò chuyện.
Với kiến văn rộng rãi về tôn giáo, Thượng tọa
Thích Minh Hiền chia sẻ: Người ta có thể tin vào các đấng tối cao, như Thánh
Ala, Đức Chúa Jesus Christ, Đức Phật… Thậm chí, ở góc độ thấp hơn, niềm tin tôn
giáo có thể là sự ký thác niềm tin vào một thứ đạo nào đó, tin vào cỏ cây hay
các linh vật… Đặc biệt, khi sống trong một xã hội, con người còn có đặt niềm
tin vào một chủ nghĩa, một chế độ, một lý tưởng sống hay các cá nhân lãnh tụ.
“Muốn có “niềm tin”, phải có được những “cơ chế” hình thành nên nó, có đối tượng
ký thác niềm tin. Từ đó, mới đến giai đoạn bồi đắp niềm tin: Nếu (ai) chưa có
thì sẽ “xây” cho có; Nếu thiếu thì sẽ bồi đắp, củng cố niềm tin. Nói vậy để thấy
cả một tiến trình, chứ không thể “chặt ngang” để luận bàn về việc việc “đánh mất”
hay khủng hoảng niềm tin”.
Cái gọi là “khủng hoảng niềm tin” phải chăng không
chỉ giới hạn ở niềm tin tôn giáo, không chỉ ở thế hệ trẻ, mà còn thấy cả ở lớp
trung niên từng đi qua thời hậu chiến và những giai đoạn khó khăn của đất nước?
Trước, niềm tin của họ là lý tưởng chiến đấu bảo vệ Tổ quốc, là xây dựng đất nước
vượt qua muôn vàn thiếu thốn gian khổ. Nhưng nay, khi đến thời bình, cuộc sống
vật chất phát triển kéo theo không ít hệ quả xấu, thì họ đang ít nhiều “hoang
mang”, họ tìm kiếm một thứ niềm tin như họ nhận thức – mang lại hiệu quả tức
thì và như mong nguyện. Theo các nhà nghiên cứu xã hội, đây là một trong những
nguyên nhân dẫn đến sự du nhập của nhiều tôn giáo, tín ngưỡng, dẫn đến nhiều hoạt
động mê tín…
Đức Phật từng dạy: “Tin ta mà không hiểu ta tức là
phỉ báng ta”
Và như thế, cái sự “mất niềm tin” là gì? Là thứ tưởng
đánh mất nhưng thực ra lại chưa hề có. “Người ta muốn tin thì phải biết mình
tin ai, ký thác niềm tin vào đâu…”, Thượng tọa nói, “Trong đạo Phật có câu “Phật
pháp đại hải, tín vi năng nhập, trí vi năng độ”, nghĩa là: Biển Phật pháp bao
la, phải có lòng tin mới vào được, phải có trí tuệ mới qua được. Trong cuộc sống,
niềm tin thể hiện dưới nhiều dạng khác nhau, từ Đức tin, Tín tâm trong tôn giáo
cho đến chữ Tín trong giao thương, trong quan hệ xã hội… Việc xây dựng niềm tin
đòi hỏi một quá trình lâu dài, phải có sự duy trì lòng tin, phải hướng đến các
giá trị Chân - Thiện - Mỹ, rồi mới đến sự Giác ngộ và Giải thoát”.
Như vậy, có thể hiểu, con đường để thực hành điều
đó chính là “Tu”. Xin đừng nhìn nhận “tu” theo nghĩa hẹp và gắn với một tôn
giáo cụ thể, mà trước hết cần hiểu nó như một cách thức để con người trở nên hiểu
biết hơn, thể hiện niềm tin vào các giá trị tốt đẹp qua hai thứ: “Nguyện nơi
tâm và hành nơi thân”.
“Dân gian có câu “Thứ nhất là tu tại gia, thứ nhì
tại chợ, thứ ba tại chùa”, từ phạm vi hẹp ra đến rộng, từ thấp đến cao. Việc
“tu” ấy quy định cách hành xử và lối sống của chúng ta: Con người ở gia đình phải
như thế nào, ngoài xã hội ra sao, vào chùa (trở thành Phật tử) phải thế nào.
Tùy từng cá nhân, giai cấp, hay từng thế hệ… mà sẽ có cách tu tập trong từng phạm
vi (gia đình, xã hội, nhà chùa)”, Thượng tọa cho biết.
“Phật hóa
nhân gian”
Trong dòng chảy của cuộc sống, khi xã hội thay đổi,
nhận thức của con người thay đổi thì tôn giáo cũng ít nhiều có sự điều chỉnh về
cách thể hiện hay một vài nét nghi thức… Đó chính là câu chuyện “Phật hóa nhân
gian” trong xã hội hiện đại.
Theo Thượng tọa Thích Minh Hiền, Phật đã được rước
ra ngoài, không còn bị bó hẹp trong chùa, ánh sáng của Từ bi và Trí tuệ đến gần
với cộng đồng hơn. “Những cuộc diễu hành trang trọng với xe hoa rước tượng Đức
Phật trong ngày lễ ấy có thể gọi là cách “Phật xuống đường”, “Phật hóa nhân
gian”…”, Thượng tọa cho biết.
- Xin Thượng tọa chỉ giáo rõ hơn về việc “Phật hóa
nhân gian” này!
Vừa qua, Đại hội đại biểu Phật giáo toàn quốc lần
thứ VII diễn ra tại Hà Nội đã có trên 1.500 tăng ni, đại biểu về dự và thu hút
sự quan tâm của Phật tử trên cả nước. Cùng với Bản tin nhanh hàng ngày được ra
mắt dịp này, Đại hội có các chương trình hoạt động văn hóa thể hiện rõ tinh thần
Phật giáo, với định hướng “ổn định, kế thừa và phát triển”. Cụ thể hơn, đó là
việc phát huy bản sắc văn hóa của Phật giáo Việt Nam, đưa nghệ thuật Phật giáo
vào cuộc sống đúng với tinh thần “Phật hóa nhân gian” (đưa Đạo vào Đời), biểu
hiện qua văn học nghệ thuật, thi ca, hội họa… Đó chính là những con thuyền, cây
cầu chuyên chở giáo lý và tinh thần Phật giáo đến với chúng sinh một cách nhẹ
nhàng, gần gũi nhất. Với hình thức này, tinh thần Phật giáo sẽ được lan tỏa sâu
rộng hơn, sâu rễ bền gốc hơn trong cộng đồng.
- Thưa Thượng tọa, việc Phật “xuống đường” hay “Phật
hóa nhân gian” cho thấy định hướng “nhập thế” khá rõ của Phật giáo Việt Nam hiện
nay. Bên cạnh mặt tích cực, cũng đã xuất hiện một vài trường hợp trục lợi hay lạm
dụng hình ảnh người tu hành của một vài đệ tử nhà Phật thời gian qua khiến dư
luận xôn xao, ảnh hưởng không nhỏ đến niềm tin và sự kính ngưỡng của người dân.
Xin Thượng tọa cho biết, Giáo hội Phật giáo Việt Nam nhận định như thế nào về vấn
đề này, cũng như có những định hướng cụ thể nào nhằm chấn hưng Phật giáo?
Trong Đại hội Đại biểu Phật giáo toàn quốc vừa
qua, cũng có phần nghị sự về việc xử lý, khắc phục những vấn đề nổi cộm, cá
nhân đệ tử hành xử không phù hợp với tinh thần Phật giáo. Đấy là những biểu hiện
lệch lạc về sự “nhập thế” của một vài cá nhân tăng – ni mà tăng chúng cần nhìn
vào đó để nghiêm khắc sửa mình, sám hối và giáo quản đệ tử.
Một vấn đề của Phật giáo Việt Nam hiện nay là sự mất
cân đối trong tỷ lệ tăng ni, trụ trì tự viện tại các đô thị lớn và nông thôn.
Có đến ¾ số tự viện trên cả nước tập trung ở nông thôn, nhưng tăng ni, trụ trì,
giới chức lãnh đạo thì lại dồn nhiều về thành phố, đô thị… dẫn đến sự phát triển
không đồng bộ. Điều này đòi hỏi có sự điều chỉnh nhất định để Phật giáo được
phát triển hài hòa hơn.
Liên quan đến việc chấn hưng Phật giáo, chúng tôi
đặc biệt quan tâm đến việc bồi dưỡng niềm tin trong giới trẻ, hướng các em đến
những giá trị Chân – Thiện – Mỹ. Trong những năm gần đây, tháng nào chúng tôi
cũng tổ chức sinh hoạt văn hóa cho thanh niên, sinh viên phật tử. Tại địa
phương, chúng tôi đã tổ chức lễ hội Đức Quan Âm trong 3 ngày (dịp 19/6 âm lịch,
chương trình Hương Sen Đại bi), để các
cháu học sinh cấp tiểu học, trung học cơ sở trong huyện về dự. Mục đích
của chương trình là tạo không gian văn hóa tu học cho các cháu học sinh, sinh
viên Phật tử của các chùa trong vùng, hướng tới nếp sống Chân - Thiện - Mỹ, đặc
biệt hướng cho các em Hạnh hiếu, biết tri ân và báo ân tới mọi người trong gia
đình, ông bà, cha mẹ, thầy cô và người xung quanh.
- Xin Thượng tọa chia sẻ vài lời khuyên giúp các độc
giả của Health+ hướng tới việc “Khỏe Thân – Khỏe Trí – Khỏe Tâm”!
Trước hết, về “khỏe thân”, tôi xin mượn lời dân
gian là chúng ta phải làm sao “ăn trở xuống, uống trở vào” – có chế độ dinh dưỡng
phù hợp sẽ giúp tiêu hóa trôi chảy, thuận
lợi theo tự nhiên; rồi thân thể “mềm như lạt, mát như nước” – sống lành mạnh,
thuận tự nhiên, không sinh viêm nhiệt, khô nóng… Để làm được như vậy, ta phải
luyện Thân để cho thân điều hòa, tứ đại (Địa đại, Thủy đại, Hỏa đại, Phong đại)
điều hòa. Mỗi người chúng ta nên là một bác sỹ của chính mình để điều chỉnh các
hành vi cho phù hợp nguyên lý sức khỏe, luyện rèn thân thể để phòng – chống bệnh
tật.
Muốn “khỏe tâm”, chúng ta phải đối trị 3 độc -
chính là “tham, sân, si”, phải biết tiết chế bản thân, bớt tham lam, ham muốn
và tiêu trừ giận dữ, mê muội… Để đạt đến sự định Thân, định Tâm như vậy nên, việc
tập Yoga, Thiền định… hết sức có ích.
Về việc định thân và định tâm, chúng ta phải rèn
thông qua giới, mà với người tu hành chính là “giữ giới” (không sát sinh, không
dùng chất kích thích…).
Song hành trong suốt quá trình đó chính là việc
rèn cho “khỏe trí”. Trong cuộc trò chuyện này, tôi muốn nói một điều quan trọng
hơn cả niềm tin tôn giáo: đó là việc xây dựng lòng tin cho con người vào chân
lý, vào trí tuệ, vào sự thật cuộc sống. Chúng ta phải nhận thức được điều đó.
Cuộc sống vô thường với toàn bộ quá trình phát triển của nó, với quy luật Sinh
- Lão - Bệnh - Tử, với vòng luân chuyển Xuân - Hạ - Thu - Đông… là chân lý. Chỉ
khi hiểu về chân lý khách quan, chân lý tuyệt đối, chúng ta mới có thể đặt niềm
tin vào đúng chỗ, tức là bước đầu có được sự giác ngộ và hướng tới sự giải
thoát. Trong Phật giáo, chân lý ấy được thể hiện qua những quan điểm về sự thừa
nhận Sinh - Lão - Bệnh - Tử, về quá trình Khổ - Tập - Diệt - Đạo, về 12 nhân
duyên hay thuyết Nhân - Quả… Niềm tin nằm ở đó!
“Tín - Giới - Định - Tuệ” là con đường đi từ niềm
tin đến việc nhận thức, hiểu biết điều/người mình ký thác niềm tin đó. Quá
trình tu tập, giữ giới sẽ giúp con người đi theo con đường đó một cách đúng hướng…
(Thượng tọa Thích Minh Hiền).
Song
Hà
