TINH HOA GIÁO DỤC 26 (PHẦN 6)

PHƯƠNG PHÁP GIÁO DỤC CHO TRẺ TRONG KỶ NGUYÊN MỚI, LỐI THOÁT CHO NỀN GIÁO DỤC HIỆN HÀNH

VI. LỐI TƯ DUY HOÀN TOÀN MỚI, BÀI TOÁN KHÓ CHO NGƯỜI KIẾN TẠO TƯƠNG LAI TRẺ NHỎ

Trong vài thế kỷ trở lại đây tư duy con người đã thay đổi đáng kể, cột mốc cho sự nở rộ về tư duy bắt đầu rõ ràng từ thời Phục Hưng. Một xu hướng của tư duy này là chẻ nhỏ, phân tích, làm con người ta càng thích đào sâu vào chi tiết. Nhưng điểm hạn chế dễ thấy ở đây là nó không vận ý chí tổng hợp để thấy được ý nghĩa cao hơn bao trùm chi tiết, khiến cho tư duy tự đóng khung chính nó. Chính vì lối tư duy chẻ nhỏ, vụn vặt đó đã khiến đời sống con người bị phân tách ra thành nhiều mảnh, mỗi người chọn một mảnh để sống và chỉ nhìn thấy cái mảnh ghép chật hẹp mà mình đang ở, nó cũng trực tiếp góp phần vào việc tách biệt và phát triển đa dạng các ngành nghề như bây giờ. Tuy nhiên đây cũng là nguyên nhân trực tiếp cho sự vỡ vụn, chia rẻ xã hội và các vấn đề toàn cầu như hiện nay.

Nhưng còn có một xu hướng khác đối lập của tư duy đó là sự hòa hợp. Khả năng kết nối các thứ rời rạc để nhìn thấy tổng thể các chi tiết, đưa đến cái nhìn rõ hơn về toàn cảnh, qua cái nhìn toàn cảnh đó mới lại thấy được ý nghĩa chân thực của từng chi tiết. Nhưng vì không thấy cái tổng quan bao trùm mọi thứ, nên cách phổ biến hiện nay là người ta có thể nghĩ ra để muốn giỏi nhiều thứ là “nhồi nhét”, nhưng tất nhiên cũng thất bại. Giáo dục con người phải đi từ cái tổng thể trước rồi mới đến cái chi tiết và trong lúc dạy, chia nhỏ những chi tiết (các bộ, môn, chuyên ngành khác nhau), đều cố gắng một cách ngụ ý hay cố tình hướng đến cái tổng thể.

Điều này đòi hỏi ở năng lực người dạy rất nhiều mà trước hết là người giáo viên phải thực sự hiểu tư duy đúng đắn là một sự kết nối và hòa hợp. Vì thế khi người giáo viên dạy các thế giới quan khác nhau, với tâm thế là đặt nền tảng cho tư duy tự do sau này của trẻ, thì bản thân người giáo viên đó phải thấy sâu sắc được kết nối, sự hòa hợp tất cả các thế giới quan với nhau. Khi đã nắm được sợi chỉ liên kết các thế giới quan, các hệ phái tư tưởng, thì họ sẽ tự biết cách dạy cho trẻ về các tư tưởng đó thế nào. Ánh sáng, sự sống của sự hòa hợp tổng thể, cái mà đem lại ý nghĩa tồn tại của mỗi thế giới quan riêng rẽ, sẽ toát lên trong việc dạy các hệ tư tưởng rời rạc. Trẻ sẽ khắc ghi những kiến thức này một cách có ý thức hoặc tiềm thức mà sau này sẽ thực sự thấu hiểu khi trưởng thành.

Còn nếu người giáo viên không hiểu được sự hòa hợp đứng cao hơn và kết nối các tư tưởng rời rạc, thì mặc dù tưởng rằng đang dạy trẻ tự do, nhưng sự tự do đó sau này sẽ thiếu vắng sự hòa hợp. Một tư duy mà không biết hòa hợp là một tư duy sẽ tự đóng khung chính nó hay tự giới hạn chính mình, chỉ biết tự do trong cái khung đó và tưởng là nó có tự do, như một con cá quẫy vùng trong cái hồ, hay vũng nước mà cứ nghĩ đó là cả thế giới.

Sự hòa hợp, khả năng kết nối các thứ rời rạc để nhìn thấy tổng thể, chính là thứ đưa tư duy vượt qua mọi giới hạn hiện tại của chính nó, vì thế khả năng hòa hợp là thứ đem lại tự do cho tư duy. Một tư duy như thế cao hơn mọi thế giới quan, nó sử dụng một cách linh hoạt trong các trường hợp cụ thể. Muốn cho trẻ nền tảng của tư duy tự do thì tư duy người giáo dục phải tự do trước. Khi sự thay đổi diễn ra trong từng cá nhân, thì đó cũng là chìa khóa thay đổi cả một hệ thống.

Tóm lại, nhiệm vụ của giáo dục từ nay sẽ hướng đến việc đào tạo ra những con người đa tài, phát triển đa dạng trí thông minh thay vì một vài trí thông minh như hiện nay, phát triển toàn diện hơn và trở thành một chuyên gia chuyên ngành hẹp thuần túy, làm cái gì cũng sẵn sàng, có thể chưa cần giỏi nhưng có khả năng học nhanh khi cần. Để được như vậy thì việc học phải xuất phát từ cái tổng quan, một nền giáo dục như thế, quan trọng nhất, phải giúp đào tạo một tư duy linh hoạt tự do, độc lập đầy ý chí, biết phân tích cũng như tổng hợp, biết đi vào cái chi tiết, bộ môn, chuyên ngành cụ thể, cũng như nhìn thấu vào tổng quan, các chuyên ngành, bộ môn có liên quan bên ngoài. Với tư duy như thế mới thích ứng được trước những thay đổi trong thời đại ngày nay, thời đại mà không có dự đoán nào về tương lai là chắc chắn cả. Con người ra đời sẵn sàng làm bất cứ thứ gì mà thời thế cần trong hành trình đi tìm ý nghĩa của sự tồn tại của chính mình và thế giới.

Giáo dục là cái cuối cùng mà nhân loại nên quan tâm, cũng là cái đầu tiên.

Trần Huy Toàn