TINH HOA GIÁO DỤC 3 (TIẾP THEO VÀ HẾT)

KHÔNG CÓ HIỂU BIẾT - KHÔNG THỂ YÊU THƯƠNG

Ngược lại, biết cách yêu thương là sự thăng hoa giữa tình yêu tử cung, cộng với lý trí, sự hiểu biết, lúc này tình yêu thương mới thực sự trọn vẹn. Để làm được điều đó bạn cần hiểu được thế nào là thương cho roi cho vọt, hiểu được thế nào là biết cách yêu thương. Một người biết cách yêu thương, nuôi con bằng tình yêu thương vô điều kiện, nhưng giáo dục con trong minh triết, sự hiểu biết và có tầm nhìn mà hai câu chuyện sau đây là những trường hợp điển hình.

Mạnh Tử thuở nhỏ nhà gần nghĩa địa thấy người ta đào, chôn, lăn khóc về nhà cũng bắt chước đào, chôn, lăn khóc.

Người mẹ thấy thế nói: “Chỗ này không phải chỗ con ta ở được”, rồi dọn nhà ra gần chợ. Mạnh Tử ở gần chợ thấy người buôn bán điên đảo về nhà cũng bắt chước người ta buôn bán điên đảo.

Người mẹ thấy thế lại nói: “Chỗ này cũng không phải là chỗ con ta ở được”, bèn dọn đến ở cạnh trường học. Mạnh Tử ở gần trường học, thấy trẻ dắt nhau học tập, lễ phép, cắp sách vở về nhà cũng bắt chước học tập lễ phép cắp sách vở. Bấy giờ người mẹ mới vui lòng nói: “Chỗ này là chỗ con ta ở đây!”

Thực vậy, đến gần trường học, tai nghe thấy những điều hay, mắt thấy những cử chỉ đẹp, tâm hồn chịu ảnh hưởng bởi những điều cao thượng đã tác động trực tiếp đến cuộc đời của Mạnh Tử.

Trạng Trình Nguyễn Bỉnh Khiêm (1491 - 1585) tên khai sinh là Nguyễn Văn Đạt, hiệu là Bạch Vân cư sĩ, quê ở làng Trung Am, huyện Vĩnh Lại, phủ Hạ Đồng, trấn Hải Dương (nay thuộc huyện Vĩnh Bảo, Hải Phòng). Ông là bậc kỳ nhân hiếm có, đỗ trạng nguyên, làm quan đến chức Quốc công, là nhà hoạch định chiến lược kỳ tài, nhà thơ có ảnh hưởng sâu sắc và còn được nhân gian gọi là nhà tiên tri số một sử Việt. Nhắc tới ông, nên nói ngay đến thân mẫu Nhữ Thị Thục không chỉ với vai trò là mẹ, mà còn là người có ảnh hưởng lớn đến việc giáo dục, hình thành nhân cách của Trạng Trình từ lúc thơ ấu.

Phẩm chất của người kiến tạo, bà Nhữ Thị Thục là con gái quan Thượng thư bộ Hộ, Tiến sĩ Nhữ Văn Lan, nổi tiếng một thời về liêm khiết và trung trực dưới triều vua Lê Thánh Tông. Bà được phong là Từ Thục phu nhân, sinh ra trong một gia đình vọng tộc và được giáo dục rất chu đáo. Bà rất thông minh lại ham hiểu biết, nên tinh thông Hán học, giỏi văn chương, đặc biệt ham thích học dịch lý, tướng số. Do học sâu Nho học, thấm nhuần tư tưởng tu thân của Nho gia nên bà có khí chất khác thường, mang trong mình chí lớn của bậc trượng phu.

Chọn chồng để sinh con, biết tướng mạo của mình sẽ sinh quý tử, lại thấy khí số nhà Lê đã đến hồi suy tàn sắp mất, nên bà quyết chí phải lấy cho được người chồng có số làm Vua hoặc có số sinh ra Vua. Chính vì thế, dù sinh trưởng trong gia đình danh giá, được nhiều trang tuấn kiệt để mắt nhưng bà đều từ chối vì qua thuật xem tướng số bà biết rằng vận mệnh của họ không thể làm Vua, cũng không thể sinh quý tử. Phải gần qua đến hết thời nhi nữ, bà mới chọn được người ưng ý để kết duyên vợ chồng. Người được bà chọn kết duyên là ông Nguyễn Văn Định, vốn là thầy đồ ít tiếng tăm, nhưng bà Nhữ Nhi Thục đến với ông bởi thấy ở ông có tướng sinh quý tử.

Tầm nhìn của một người mẹ, trước cả thai giáo. Tương truyền, ngay từ đêm tân hôn, bà đã tính toán cẩn thận ngày giờ hợp cẩn để sinh ra con làm Vua, dặn trước chồng là khi nào trăng lên đến đầu ngọn tre mới được động phòng. Nào ngờ ông Định động phòng sớm, nên bà thụ thai không đúng giờ tốt, vì thế tuy sinh quý tử (Nguyễn Bỉnh Khiêm) nhưng ông không đạt được tới ngôi thiên tử về sau.

Chú trọng giáo dục, khi Nguyễn Bỉnh Khiêm còn nhỏ, ông đã được mẹ hát ru bằng những câu dân ca hoặc những vần thơ do bà sáng tác, khi ông lên bốn tuổi, bà đã đem Kinh truyện dạy cho... Đến khi thấy kiến thức của mình không còn đủ để truyền dạy cho con, bà gửi gắm cho nhà Nho nổi danh đương thời dạy dỗ.

Đâu phải tự nhiên lại có những bậc kỳ tài như Mạnh Tử, Nguyễn Bỉnh Khiêm. Công lao rất lớn đến từ những người mẹ đầy bản lĩnh, minh triết đã dày công chuẩn bị cho tương lai con mình. Người làm mẹ ở đây vượt lên trên yêu thương thông thường xuất phát từ bản năng, có được các phẩm chất cần thiết để giáo dục con thành người, thành tài. Họ đã hết mực chú trọng đến giáo dục cho con, vì con làm nhiều việc mà không phải ai cũng đủ ý chí, dũng cảm, quyết tâm để thực hiện. Hơn hết trong tình yêu của bà có sự minh triết, trí hiểu biết, những yếu tố quyết định dẫn đến thành công. Điều đó thể hiện vai trò, tầm quan trọng của người làm bố mẹ trong việc giáo dục, ảnh hưởng đến cuộc đời con. Cũng là bài học cho lớp thế hệ hiện nay và mãi về sau, bạn nên có trách nhiệm hơn nữa, phóng tầm nhìn ra xa hơn trước khi lập gia đình và đặc biệt khi chuẩn bị sinh ra một hài nhi, bạn thực sự nên đặt ra những câu hỏi: “Mình sinh con ra để làm gì? Mình đã có sự chuẩn bị những gì cho con? Mình là ai, mình đã thực sự được giáo dục tốt chưa, mình đã đạt được gì để dạy con?”

Chính vì công lao to lớn ấy, từ xưa ông cha ta đã khắc sâu ơn nghĩa sinh thành của cha mẹ được đúc kết thông qua câu ca dao tục ngữ.

Công cha như núi Thái Sơn

Nghĩ mẹ như nước trong nguồn chảy ra

Một lòng thờ mẹ kính cha

Cho tròn chữ hiếu mới là đạo con

Làm cha mẹ ai cũng yêu thương con mình, nhưng chính cách thể hiện tình yêu là thứ quyết định sẽ phá hủy hay xây dựng cuộc đời con.

Bố mẹ Việt nuôi dạy con trong giai đoạn này với những biến chuyển đặc biệt nhạy cảm, chuyển từ việc chỉ biết yêu thương con bằng tình yêu tử cung, sang cấp độ cao hơn yêu thương con trong minh triết. Chuyển từ hệ thống giáo dục cũ qua bao thế hệ đã ăn sâu vào trong tiềm thức nhiều người, sang phương pháp, tư duy giáo dục mới, là bước tiến vô cùng cam go và khốc liệt. Họ sẽ vấp phải sự phản đối mạnh mẽ từ nhiều người vẫn còn bị ám ảnh, hoặc cố chấp bám giữ lại hệ thống giáo dục cũ.

Tiêu biểu cho hình mẫu này có lẽ là bà Sara Imas, cũng là tác giả cuốn sách “Vô cùng tàn nhẫn, vô cùng yêu thương”. Bà Sara vốn dĩ giống như bao bố mẹ khác ở Việt Nam. Khi còn ở Thượng Hải, bà cũng chỉ là một người mẹ hết mực yêu thương con cái bằng tình yêu tử cung và điều này chỉ bắt đầu thay đổi khi chuyển về Israel sinh sống. Bà đã vượt qua nhiều khó khăn, gạt bỏ những quan niệm về cách yêu thương kiểu cũ, thay vào đó bà đã dung nạp được cách yêu thương mới, chất lượng hơn. Bà lột xác thành công chỉ vỏn vẹn trong một thời gian rất ngắn, nhưng đối với bố mẹ Việt Nam lại càng khó khăn, thách thức hơn. Nói đúng hơn các ông bố bà mẹ Việt, dù muốn nuôi dạy con tốt cũng vất vả, gian nan hơn bà Sara Imas nuôi dạy con rất nhiều.

Khó khăn, thử thách đầu tiên cũng là trở ngại, khó vượt qua nhất cho những bố mẹ muốn nuôi dạy con ở Việt Nam, bản thân họ phải là người đầu tiên thay đổi.

Bạn cần cố gắng rất nhiều nếu muốn trở thành người bố mẹ biết cách yêu thương con, nuôi dạy con trong minh triết. Vì đâu phải muốn là được, mà cần trải qua một quá trình tu thân, dưỡng tánh, bỏ nhiều thời gian học hỏi thêm những kiến thức, hiểu biết mới. Đó là một công trình đồ sộ chứ nào có đơn giản, lấy đâu thời gian, công sức như vậy khi mà ngay từ đầu nhiều người sinh con ra đã không có sự chuẩn bị từ trước, thậm chí cơm áo gạo tiền hằng ngày nhiều người còn lo chưa xong.

Hai là khi đã học và tìm hiểu thêm hiểu biết mới để học “nghề làm bố mẹ”, bạn sẽ phát hiện ra rất nhiều thứ mới mẻ trái hẳn với những niềm tin, hiểu biết cũ của bạn trước đây. Chẳng hạn, khi đọc cuốn sách này sẽ thấy khá nhiều kiến thức mới có thể nhiều người thấy hay đấy, nhưng bạn có sẵn sàng thay đổi niềm tin cũ bằng một niềm tin mới, thay đổi những thói quen cố hữu tồn tại dai dẳn trong tiềm thức, hành động một cách vô thức hàng ngàn năm thông qua di truyền hay không. Người xưa có câu: “Giang sơn dễ đổi, bản tính khó dời”. Quả thật để thay đổi tính nết, thói quen, sinh hoạt hằng ngày đã ăn sâu vào trong thâm căn cố đế là điều thực sự khó khăn vô cùng. Tuy nhiên, không có gì là không thể, nếu có đủ quyết tâm và nghị lực, bạn đều có thể làm được. Nhưng liệu bạn có sẵn sàng thay đổi? Bạn có đủ can đảm vượt ra khỏi vòng tròn an toàn, đối mặt với mọi nỗi sợ và vượt qua chính mình hay không?

Và dù bạn thực sự dành thời gian, công sức học hỏi những phương pháp nuôi con hiệu quả, liệu có mấy người áp dụng được kiến thức vào trong thực hành để thực sự nâng cao tư duy, năng lực, trí tuệ của bản thân. Vì có một thực tế rằng giữa việc đọc và hiểu, đến khi áp dụng thì khác xa nhau. Hơn nữa, bạn đã trải qua một nền giáo dục mười hai năm phổ thông và bốn năm đại học, học toàn những kiến thức xa rời thực tiễn, kiến thức khó được áp dụng vào thực hành. Bạn đã quen với việc học kiến thức, lý thuyết suông, tư duy đã trở nên cứng nhắc, do đó sẽ gặp khó khăn khi vận dụng kiến thức áp dụng vào đời sống hằng ngày.

Nhưng bà Sara thì khác, bà ấy thay đổi nhanh chóng và làm triệt để. Tôi cho rằng không phải vì bà ấy thông minh hay vượt trội hơn bố mẹ Việt, mà vì khi chuyển đến sống tại Israel, bà ấy có được cơ hội tận mắt chứng kiến, so sánh hai lối giáo dục cũ và mới. Thấy được ưu việt của phương pháp mới và những cái tiêu cực của phương pháp cũ, thấy được sức mạnh của giáo dục ảnh hưởng đến con người như thế nào một cách rõ ràng. Có nhiều tấm gương xung quanh cho bà học hỏi và những người hàng xóm tốt bụng như chuyên gia, quân sư thực sự hữu ích luôn bên cạnh tư vấn, hỗ trợ. Hình mẫu đã có sẵn, nên bà ấy dễ dàng vận dụng được lý thuyết vào trong thực hành, để tạo ra những thay đổi tích cực cho chính bản thân và các con. Còn ở chúng ta thì không, khiến tâm lý chưa chắc chắn, lạc lõng, khiến nỗi sợ hãi còn lấn át trái tim. Nên bạn chần chừ chưa chịu thay đổi, hoặc chưa thực sự biết cách áp dụng như thế nào.

Khó khăn thử thách tiếp theo là trong giáo dục gia đình chưa có sự thống nhất, nên gây ra sự mâu thuẫn, xáo trộn.

Bố dạy con theo cách của bố, mẹ nuôi dạy con theo phương pháp, tư duy mới, trong khi ông bà nội ngoại lại muốn dạy cháu theo lề lối cũ, phương pháp giáo dục cũ. Chẳng hạn, khi mẹ Việt muốn hình thành thói quen lao động, nên cho trẻ làm việc nhà lúc này rất có khả năng ông bố thấy vậy nói: “Để đó đi con, lát mẹ làm, lại đây chơi với bố nào”; còn ông bà phản ứng: “Ôi! Cháu yêu để ông bà làm cho, con đi chơi đi”. Khi các mẹ muốn áp dụng phương pháp ba không thỏa mãn trong ăn uống để giúp con tự chủ ham muốn, người chồng lại vô tình hay cố ý lại can thiệp: “Con thích ăn gì nói bố mua cho”, ông bà lại nói: “Cho cháu ăn thật nhiều, được miếng nào hay miếng đó”. Khi mẹ cho bé tắm dưới trời mưa, chơi dưới trời nắng chồng quát: “Con còn nhỏ, cho nó vào đi, bố cấm con đội nắng tắm mưa nghe chưa”, ông bà thốt lên: “Trời ạ, cho nó vào nhà mau, không sẽ bị ốm đó.”

Bà Sara không phải đối mặt với nhiều những tình huống như thế, còn mẹ Việt thì có. Một bên là chồng và bố mẹ chồng, bên kia bố mẹ ruột, chắc chắn nhiều người sẽ gặp khó khăn trong việc tiếp nhận chuyện này và sẽ có mâu thuẫn trong gia đình. Đây là một thách thức cho người phụ nữ Việt, cũng như với người đàn ông trong việc nuôi dạy trẻ thời buổi hiện nay. Họ thực sự là những người tiên phong, ở đất nước nơi mà họ thường bị gán cho cái mác chân yếu tay mềm, sự chèn ép đối với phụ nữ trong suốt nhiều ngàn năm qua khiến nhiều người đã quen với khổ, với sự bất công nên không dễ gì họ tự thoát ra được. Còn người đàn ông tính gia trưởng, sự chuyên quyền trong gia đình qua bao nhiêu đời, bao nhiêu kiếp được di truyền thông qua ADN vẫn còn đó, thì để nuôi dạy con trong sự minh triết là không hề đơn giản.

Nhưng bạn à, nếu nghĩ suy một chút, đủ rộng và đủ sâu, thì đây không hẳn là chuyện không hay, hơn nữa còn là một cơ hội. Từ nhất tâm đến vô tâm, như một khoảng trời vậy. Đi cả đời cũng chưa chắc đã tới. Giáo dục một đứa trẻ cũng như vậy. Bạn dành toàn tâm, toàn ý, toàn lực để giáo dục, nuôi dưỡng đứa con thân yêu. Tuy nhiên, vì tâm bạn chấp chặt vào một thứ nên rất khó để buông bỏ (buông nhất tâm để về vô tâm). Hành trình giáo dục đứa trẻ từ việc đặt tâm vào chúng, đến việc vô tâm - đấy là hành trình giác ngộ, trả lại tự do cho chính bạn. Bạn chỉ cần tu thân, làm tốt công việc của mình, nuôi dưỡng nhưng không dính mắc, dạy dỗ nhưng không áp đặt. Bạn hành động là hành động, không mong cầu kết quả được hay mất, tốt hay xấu.

Giáo dục chính quy, xã hội chưa kịp thay đổi phù hợp với sự phát triển của thời đại.

Ở Việt Nam, đây là giai đoạn chuyển đổi giữa hai nền giáo dục cũ và mới, tạo nên xung đột, mâu thuẫn gay gắt. Cho nên đây là thời kỳ cái mới sẽ phải đấu tranh để thay dần cái cũ, nền giáo dục cũ với nhiều thiếu sót vẫn thịnh hành, nền giáo dục mới hoàn thiện hơn thì nhích từng bước từng bước.

Nếu bạn dạy cho trẻ: “Con nên tò mò và hãy đặt câu hỏi càng nhiều càng tốt”. Vì điều đó cho thấy trẻ có tinh thần ham học hỏi, khám phá, lẫn cơ hội để phát triển kỹ năng quan sát và đặt vấn đề từ khi còn nhỏ. Tuy nhiên, ở một mặt khác liệu trên trường giáo viên có chấp nhận được điều này tốt cho tư duy trẻ chưa, hay họ sẽ cho là rắc rối, phiền phức. Rồi bạn chú trọng nuôi dưỡng trái tim yêu thương cho con, thì chúng sẽ thể hiện ở trường học thế nào. Hay chúng sẽ bị hụt hơi trước chương trình hiện tại phần lớn nghiêng về phát triển trí não, lý trí. Khi bạn để trẻ tự do nghịch bẩn, chơi những trò vận động chân tay, mạo hiểm, những người xung quanh sẽ phản ứng như thế nào, phải chăng họ ủng hộ hay phản đối, chỉ trích bạn. Tất cả những điều này bà Sara không có, nhưng ở Việt Nam, phụ huynh và đứa trẻ sẽ đối mặt với những vấn đề đó.

Tình hình của những bố mẹ Việt nuôi con trong thời gian này không khác gì tình cảnh một cuộc chiến cam go thực sự. Khi mà bên ngoài có quân địch bao vây muốn phá thành, chiếm đất, đặt ách nô dịch lên người dân. Ở đây “quân địch” tượng trưng cho nền giáo dục cũ, “người dân trong thành” tượng trưng những đứa trẻ thời đại mới. Bên trong chủ tướng còn do dự, thiếu quyết đoán, tượng trưng cho những người muốn nuôi dạy con từ trạng thái không có kỹ năng chuyển lên có kỹ năng, chỉ biết yêu thương con thuần túy chuyển sang yêu thương trong minh triết. Nội bộ bất hòa, tượng trưng cho sự giáo dục chưa thống nhất giữa các thế hệ trong gia đình.

Nếu trong chiến đấu thực sự, chủ tướng bên trong thành sẽ nắm chắc thất bại khi bên ngoài có địch, bên trong nội bộ lại bất hòa, chủ tướng thì do dự. Bố mẹ nuôi dạy con trong giai đoạn này ở Việt Nam là những người đi tiên phong để mở ra thời kỳ hoàng kim, đó là hành trình vô cùng khó khăn, đầy chông gai.

Nhưng tôi thấy đây như một thử thách, kiểm chứng tình yêu thực sự của bố mẹ dành cho con của mình. Nếu một người yêu con thuần bản năng thì con đường này không dành cho họ, họ không làm được. Họ cũng rất yêu thương con, họ có thể hy sinh tính mạng vì đứa con thân yêu của mình. Nhưng đấy là một hành động bộc phát bản năng, khi cảm xúc dâng cao, rất đơn giản, rất nhanh và một chút liều lĩnh, mọi bố mẹ đều có thể làm được.

Ở một khía cạnh khác, sự hy sinh này không nghiêm trọng đến mất mạng, tuy nhiên bạn cần cố gắng nâng cao năng lực để tương tác với con. Bạn không cần hy sinh thân mình để cứu con, nhưng lại không có nhiều người làm được. Bởi vì sự hy sinh này không diễn ra nhanh chóng, không cần liều lĩnh nhưng đòi hỏi sự can đảm, cần thời gian, ý chí, nghị lực và sự đấu tranh quyết liệt diễn ra cả bên trong lẫn bên ngoài. Vì đây là ở mức độ hy sinh cao hơn và mang đến giá trị lớn hơn.

Khi bạn ý thức được vai trò của giáo dục ảnh hưởng thế nào đến tương lai của con, thì bằng lý trí của bố và tình yêu vô hạn của mẹ khi ấy tất cả những khó khăn, thử thách cũng chỉ tô điểm thêm cho tình yêu và công cuộc giải phóng con cái. Bạn có thể vượt qua tất cả, cố gắng không biết mệt mỏi, tìm đủ mọi cách và phương tiện để mang đến nền giáo dục tốt nhất cho con. Còn không cũng lý trí đó, bạn sẽ dùng tất cả những lời lẽ hoa mỹ để bao biện cho sự thiếu trách nhiệm, bất cập trong giáo dục con cái của mình.

Tu thân, tâm an rồi mới đến hướng dẫn, chỉ đường cho con.

Đây cũng là lý do tại sao ở Việt Nam chưa thể vận dụng thành công những phương pháp giáo dục ưu việt từ các nước xung quanh như Nhật Bản, Hoa Kỳ, Do Thái, Phần Lan. Đừng phát cuồng vì những phương pháp giáo dục đó. Chúng ta chưa thể áp dụng dập khuôn vào giáo dục trẻ em nước nhà, mà chỉ có thể cố gắng dạy linh hoạt tối đa hóa phương pháp để tác động tốt nhất đến con trẻ, chứ không thể trông chờ vào kết quả như ý được. Vì trẻ còn chịu tác động từ nhiều phía khác nhau, làm ảnh hưởng trực tiếp đến kết quả, nhưng lại nằm ngoài tầm kiểm soát của bạn. Nhưng dù sao thiệt thòi nhất cũng chỉ có trẻ nhỏ, trẻ không biết nghe ai, theo ai, làm sao cho đúng, vô tình đặt sức ép quá lớn lên các em. Việc của bạn là hãy làm tốt phận sự của mình là được, không nên đánh đồng nguyên nhân với kết quả.

Trần Huy Toàn